ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ 18ος-19ος αιώνας

 Επιμέλεια: Ράπτη Α., Φιλιππούσης Π., Φιλιππούσης Ν., Χατζηκοττάκη Χ., Πανταζής Π.

 

               Στη διάρκεια του 18ου αιώνα, παρατηρήθηκε σημαντική ναυτιλιακή και εμπορική δραστηριότητα σε πολλές παραλιακές περιοχές του ελληνικού χώρου και σε νησιά. Η δραστηριότητα αυτή ευνοήθηκε από διάφορες συγκυρίες, και ιδιαίτερα από την έξοδο της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και το εμπόριο που αναπτύχθηκε στα λιμάνια της περιοχής (λ.χ. στην Οδησσό) και της Μεσογείου. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, τα χριστιανικά –ελληνικά– πλοία προστατεύονταν από τη ρωσική ισχύ και έτσι ευνοήθηκε η ραγδαία ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους.

Λίγο αργότερα, με τη Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους, ευνοήθηκε ιδιαίτερα η ελληνική ναυτιλία. Η διάσπαση του ηπειρωτικού αποκλεισμού, τον οποίο είχε επιβάλει το αγγλικό ναυτικό στα γαλλικά λιμάνια, έφερνε μεγάλα κέρδη, ενώ ταυτόχρονα η εξαφάνιση των γαλλικών πλοίων από την Ανατολική Μεσόγειο δημιούργησε κενά, που έσπευσαν να εκμεταλλευτούν οι Έλληνες.

 Όπως επιβεβαιώνεται και από την δοθείσα πηγή, από το τέλος του 18^ου αιώνα η Ελλάδα διακινούσε πολύ μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού εμπορίου. Πιο συγκεκριμένα, η Θεσσαλονίκη ήταν το πιο πολυσύχναστο, εμπορικά και ναυτιλιακά, λιμάνι των Βαλκανίων. Στο θαλάσσιο πέρασμα της Κωνσταντινούπολης, το 1843, πάνω από τα μισά πλοία φέρουν ελληνική σημαία και είναι αξιοθαύμαστο πώς το μικρό βασίλειο της Ελλάδας μαζί με την Τουρκία καταφέρνει να κάνει τόση πολλή παραπάνω δουλειά απ' ότι η Αγγλία και η Γαλλία. Επομένως, δεδομένου του ότι έπλεαν τόσα ελληνικά πλοία στη Μεσόγειο και η εμπορική και ναυτιλιακή δραστηριότητα ήταν πολύ έντονη, μεγάλο μέρος της αστική τάξης θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχε χαρακτήρα μεταπρατικό, αφού ασχολούταν με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες.

]Στην ουσία, η εμπορική ναυτιλία στην Ανατολή αναπτύχθηκε για να εξυπηρετήσει τις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες. Οι Έλληνες διέθεταν μεγάλη εμπειρία στην θάλασσα και μπορούσαν να διαχειρίζονται τον στόλο κατάλληλα. Υποστηρίζεται, ακόμη, ότι οι Έλληνες εφοπλιστές εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα της Αγγλίας. Η Αγγλία βρισκόταν σε μια διαρκή προσπάθεια αποικιοποίησης. Προσπαθούσε να απλώσει την δύναμή της σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Όπου δεν είχε καταφέρει να το κάνει αυτό, δραστηριοποιούνταν τα ελληνικά καράβια.

Οι πρωτοβουλίες και οι συγκροτημένες προσπάθειες για την είσοδο της ελληνικής ναυτιλίας στην εποχή του ατμού ξεκίνησαν μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Τα κεφάλαια που χρειάζονταν για την κατασκευή ή την αγορά και τη συντήρηση των ατμοπλοίων ήταν σημαντικά, με αποτέλεσμα να ανατραπούν οι παραδοσιακές εφοπλιστικές σχέσεις που ίσχυαν για τα ιστιοφόρα και να αναζητηθούν κεφάλαια μέσω εταιρειών και ισχυρών επιχειρηματικών σχημάτων. Το κράτος, οι τράπεζες (η Εθνική Τράπεζα ιδιαίτερα) και οι εκτός συνόρων ομογενείς συμμετείχαν ενεργά σ’ αυτές τις πρωτοβουλίες. Παρ’ όλα αυτά, η περιορισμένη διαθεσιμότητα κεφαλαίων και ο αυξημένος επιχειρηματικός κίνδυνος ανέστειλαν την ανάπτυξη της ελληνικής ατμοπλοΐας. Η παρουσία της άρχισε να γίνεται αισθητή μόλις την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Τα 97 ελληνικά ατμόπλοια του 1890 έγιναν 191 το 1901 και 389 το 1912. Η ανάπτυξη αυτή στηρίχθηκε στην κυριαρχία Ελλήνων επιχειρηματιών στις μεταφορές στην περιοχή του Δέλτα του Δούναβη αλλά και στην κίνηση στο ίδιο το ποτάμι. Τα ατμόπλοια στήριζαν τον καπιταλισμό και τα κράτη που διακινούσαν χρήμα και συντηρούσαν τον καπιταλισμό. Ένα από αυτά ήταν και η Αγγλία. Άρα, στην ουσία η Ελλάδα γίνεται επίκουρος της Βρετανίας, καθώς ενισχύει την οικονομική της δραστηριότητα.

Μετά την ανάπτυξη της ατμοπλοΐας, το μονοπώλιο αυτό χάθηκε. Στην ουσία, η ενοποίηση των οικονομιών δεν βοήθησε στην ανάπτυξη των τοπικών, ελληνικών εμπορικών κέντρων. Τα εμπορικά κέντρα της Ελλάδας, που συντηρούσαν την αστική τάξη, εξαφανίστηκαν κατά την δεκαετία 1840-1880. Επειδή η δραστηριοποίηση των ελληνικών πλοίων πραγματοποιούταν σε χώρο εκτός συνόρων, εξαρτιόταν από τα κεφάλαια των ξένων και οι δοσοληψίες δεν είχαν κάτι να προσφέρουν πια στον ελληνικό χώρο. Η εμπορική ναυτιλία της Ελλάδας από το 1870 και μετά εξυπηρετούσε τα ευρωπαϊκά χρηματιστικά κεφάλαια και αποσυνδέθηκε το ελληνικό ναυτικό από την ανάπτυξη της Ελλάδας. Για να επιβιώσουν οι άνθρωποι που στελέχωναν την εμπορική ναυτιλία, αναγκάστηκαν να υποκύψουν στους κανόνες της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής αγοράς. Ήταν ένας προάγγελος, στην ουσία, της παγκοσμιοποίησης που ακολούθησε τον 20^ο αιώνα.