Η Μεγάλη Ιδέα και οι κοινωνικές τάξεις στην Ελλάδα του 19ου αιώνα ...

 Επιμέλεια: Χατζοπούλου Μ., Νταλιάρδα Ελ.

          Το 1844 ο Κωλέττης διατύπωσε με σαφήνεια στην Εθνοσυνέλευση τη Μεγάλη ιδέα: Το βασίλειο αποτελούσε μόνο ένα μικρό φτωχό μέρος της Ελλάδας. Το σημαντικότερο βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και θα έπρεπε όλες οι δυνάμεις του έθνους να διατεθούν για την απελευθέρωση αυτού του τμήματος. Η Μεγάλη ιδέα που εκπορεύθηκε από αυτή την αντίληψη, δημιουργούσε προσδοκίες για ολοκλήρωση του εθνικού οράματος, που προϋπέθετε σημαντική διεύρυνση των συνόρων. Η έντονη παρουσία της εθνικής αυτής ιδεολογίας είχε επιπτώσεις στον πολιτικό και οικονομικό χώρο.

Η αστική τάξη της διασποράς αντιμετώπιζε με καχυποψία την οποιαδήποτε προσπάθεια επεκτατισμού της ανεξάρτητης Ελλάδας προς τα οθωμανικά εδάφη. Παρόλο που η Μεγάλη Ιδέα ήταό δημιούργημα της αστικής τάξης ίσως να χρησιμοποιήθηκε πολιτικά από τα κόμματα. Δεν ήταν όμως μια τακτική που επέβαλαν οι αστοί. Αντίθετα στη μικροαστική τάξη του ανεξάρτητου βασιλείου δεν γινόταν το ίδιο με την ελληνική αστική τάξη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που ήταν υποχρεωμένη να υιοθετεί μια στάση συμβιβασμού και αναβλητικότητας. Φυσικά, η διαφορά ανάμεσα στις δυο αντίθετες αυτές θέσεις όσον αφορά το μέλλον του έθνους δεν έφτασε ποτέ σε οξείες πολιτικές συγκρούσεις, διότι το ελληνικό κράτος πολλές φορές απέρριψε τις επεκτατικές και φιλοπόλεμες τάσεις της Μ. Βρετανίας η οποία συνεχώς φρόντιζε για τη διατήρηση και την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας. Έτσι, η αντικειμενική διάσταση ανάμεσα στα συμφέροντα κατεστημένης εναλλασσόμενης αστικής τάξης και στα μικροαστικά στρώματα και τις λαϊκές μάζες ανεξαρτήτου βασιλείου δεν εκφράστηκε ποτέ με ευκρίνεια.

        Μετά το 1880 η Μεγάλη ιδέα ήταν η κινητήρια ιδέα για την αστική ανάπτυξη και την εθνική συσπείρωση των Νεοελλήνων. Το πλεονέκτημά της ήταν ότι είχε πολύ μεγάλη απήχηση κυρίως σε λαϊκά στρώματα σε όλη τη περίοδο του 19ου αιώνα. Ήταν μια ιδέα ευρέως δημοφιλής. Ο απλός λαϊκός χαρακτήρας της Μ. Ιδέας βρέθηκε αντιμέτωπος με την αστική ανάπτυξη μετά το 1880. Σε περιόδους ανόδου του αστισμού τα αστικά κινήματα συγχέονται με τα λαϊκά. Αυτό γίνεται πιο αισθητό όταν οι προοπτικές της αστικής αναπτύξεως ενώνονται με τα προβλήματα της εθνικής ολοκλήρωσης. Στη περίπτωση αυτή η πρακτική των λαϊκών τάξεων έγινε κινητήρια δύναμη για την ολοκλήρωση της αστικής ανελίξεως. Επίσης, χάρη στα εθνικά προβλήματα ο αστισμός πήρε τα χαρακτηριστικά του λαϊκιστικού κινήματος. Έτσι, μετά το 1880 στη Ελλάδα παρουσιάσθηκε ανανεωμένο το κίνημα του εθνισμού και της Μεγάλης Ιδέας. Η ανανέωση χωρίστηκε σε τρία στάδια: α) η ιδέα αυτή να ανταποκρίνεται σε μία πιο ρεαλιστική πραγματικότητα που θα διαμορφωθεί γύρω από το Αιγαίο, β) συνδυασμός αστισμού και λαϊκισμού και γ) επιβολή προϋποθέσεων για την ανόρθωση του ελλαδικού κράτους που θα έχει ως αποτέλεσμα την εθνική ολοκλήρωση. Η εξήγηση για την ξαφνική στροφή των Ελλήνων διανοούμενων προς τις τρείς συνιστώσες εθνισμός, λαϊκισμός και αστισμός που τις θεωρούσαν και τις αναγνώριζαν ως κάτι λαϊκό διαμορφώθηκε στον ελληνικό χώρο μετά το 1880. Ο νέος ελληνικός εθνισμός συγχρόνισε την πορεία του με εκείνη του ιταλικού και του γερμανικού εθνισμού. Το λαϊκίστικο άνοιγμα αποτέλεσε μια ανανεωμένη έκδοση του κινήματος του αστισμού. Λαϊκή γλώσσα και λαϊκός πολιτισμός εδραιώθηκαν ως οι βάσεις του ανανεωμένου εθνισμού που στόχος του ήταν η εθνική συσπείρωση και η αστική ανάπτυξη. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, το ζήτημα ήταν η ενσωμάτωση του λαϊκού παράγοντα μέσα στο σχέδιο για την εθνική ολοκλήρωση και την αστική ανόρθωση.