«MUSEO GALILEO»

 από την Βερβαινιώτη - Παπαθεοδώρου Χρυσαφένια

Την Παρασκευή 20/1/23, η ομάδα του προγράμματος Αστροφυσικής του σχολείου -απαρτιζόμενη από 32 μαθητές της Β’ και Γ’ λυκείου- συγκεντρώθηκε στο Εργαστήριο Φυσικής για την πρώτη της συνάντηση με θέμα:  Διαδικτυακή επίσκεψη στο Μουσείο Γαλιλαίου στη Φλωρεντία. Καταχωρήσαμε τα ονόματά μας σε κατάλογο για τον έλεγχο των συμμετεχόντων και συμπληρώσαμε ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τη σχέση μας με τις θετικές επιστήμες. Με τους καθηγητές μας κον Τσάκαλο, κα Αμπραχίμ και κον Ντουσάκη συνδεθήκαμε στη διαδικτυακή πλατφόρμα, όπως και δεκάδες ακόμη σχολεία της επικράτειας. Έπειτα από προλόγους του συντονιστή και της υπεύθυνης του μουσείου ξεκίνησε η ξενάγηση.

Πρώτη στην οθόνη εμφανίστηκε η αίθουσα με τους αστρολάβους, τα GPS της αρχαιότητας και του μεσαίωνα. Τους αστρολάβους εισήγαγαν οι αρχαίοι Έλληνες∙ ήταν όργανα σε σχήμα δίσκου που περιμετρικά είχαν χαραγμένα τα αστέρια και χρησιμοποιούνταν για μέτρηση απόστασης πριν από την εφεύρεση του τηλεσκοπίου από τον Γαλιλαίο. Έπειτα, η αστρονόμος που μας ξεναγούσε αναφέρθηκε στις ψευδαισθήσεις που δημιουργούσε ο αντικατοπτρισμός ενός πορτραίτου, αξιοποιώντας νόμους της φυσικής και προχωρήσαμε στην αίθουσα με τα όργανα παρατηρήσεων και μετρήσεων. Η αστρονομία ασχολήθηκε εκτενώς με τρόπους μέτρησης του χρόνου: από απλά ηλιακά ρολόγια έως περίπλοκες μεθόδους βασισμένες σε αστρικές παρατηρήσεις, μπορούσαν να υπολογίσουν με ακρίβεια την τοπική ώρα. Ως προς τη μέτρηση αποστάσεων, ο Γαλιλαίος εφηύρε ένα είδος πυξίδας με την οποία, υπολογίζοντας την απόσταση του πολικού αστέρα και του ήλιου, οι ταξιδιώτες έβρισκαν το γεωγραφικό πλάτος.

Εντυπωσιακότερο έκθεμα ήταν ο σφαιρικός αστρολάβος  του Αntonio Santucci, ένα κοσμολογικό μοντέλο κατασκευασμένο στα τέλη του 1500. Ακολουθεί τη γεωκεντρική απεικόνιση του κόσμου, πιστό στην αριστοτελική και πτολεμαϊκή αντίληψη για το σύμπαν. Η χρυσή ξύλινη αυτή κατασκευή τριών μέτρων υπογραμμίζει την ευμάρεια του οίκου των Μεδίκων που τη χρηματοδότησαν. Στους εσωτερικούς δακτυλίους βρίσκονται οι πλανήτες και ο ζωδιακός κύκλος, γύρω από τη Γη. Άλλωστε, η Αστρονομία και η Αστρολογία στο παρελθόν ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες. Στην εξωτερική πλευρά υπάρχει ο θυρεός των Μεδίκων και στην κορυφή βρίσκεται η μορφή του Θεού. Το εμβληματικό έκθεμα φυλάσσεται σε σκοτεινό δωμάτιο ώστε να διατηρηθούν τα χρώματα.

Η επόμενη αίθουσα ήταν αφιερωμένη στις επίγειες και ουράνιες σφαίρες. Ενδιαφέρον παρουσίαζε χάρτης των μέσων του 1400∙ απεικόνιζε τρεις ηπείρους (Ευρώπη, Αφρική, Ασία) καθώς είναι προγενέστερος της ανακάλυψης της Αμερικής.

Η σημαντικότερη αίθουσα ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στον Γαλιλαίο. Το τηλεσκόπιο, αν και προϋπήρχε ως παιχνίδι, ο Γαλιλαίος το εξέλιξε πετυχαίνοντας μεγέθυνση 30 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με την αρχική έκδοση των 3-5 φορών ∙ τομή στην Αστρονομία. Με το τηλεσκόπιο μελέτησε την επιφάνεια της Σελήνης, τις φάσεις της Αφροδίτης και 4 δορυφόρους του Δία, τους οποίους ονόμασε «Άστρα των Μεδίκων» (ήταν άλλωστε ο επικεφαλής μαθηματικός της αυλής των Μεδίκων). Οι ανακαλύψεις του έδωσαν επιστημονική βάση για την απόδειξη του ηλιοκεντρικού συστήματος του Κοπέρνικου, καθώς η κίνηση μικρότερων πλανητών γύρω από άλλον πλανήτη συγκρουόταν με το αριστοτελικό πρότυπο. Το 1642 ο Γαλιλαίος πεθαίνει και θάπτεται χωρίς τιμές, καθώς θεωρείτο αιρετικός. Το μεσαίο δάχτυλο του δεξιού χεριού του φυλάσσεται στο μουσείο. 

Στην αίθουσα των θερμομέτρων μάθαμε πως ο Γαλιλαίος πειραματίστηκε  με διάφορους τύπους - ακόμη και σε σχήμα βατράχου! Στα περισσότερα, απουσία κλίμακας, παρατηρούμε μόνο τις επιδράσεις της πίεσης στο περιεχόμενο υγρό. Το έργο του στα θερμόμετρα συνέχισαν οι μαθητές της Academia del Cimento. Συνεχίζοντας στα όργανα μέτρησης, η αστρονόμος αναφέρθηκε στο βαρόμετρο- όργανο μέτρησης της ατμοσφαιρικής πίεσης- που εφευρέθηκε από τον μαθητή του Γαλιλαίου Evangelista Torricelli.

 Εξαιτίας της καθυστέρησης έναρξης της ξενάγησης, λόγω μακροσκελούς προλόγου της υπεύθυνης, πολλά σχολεία-συμπεριλαμβανομένου και του δικού μας – δεν ολοκλήρωσαν τη διαδικτυακή περιήγηση στο μουσείο ώστε να μην χαθεί δεύτερη διδακτική ώρα.

Αν και ο υπολογιστής ως μέσο θεωρείται φύσει απρόσωπος, ο ενθουσιασμός μας για την πρώτη εξωδιδακτική δράση της «μετα-covid» εποχής έκανε τη συνάντηση να μας αφήσει γλυκιά επίγευση. Τέτοιες διαδικτυακές πλατφόρμες βρίσκουν λόγο ύπαρξης όταν η φυσική παρουσία καθίσταται σχεδόν ανέφικτη (το μουσείο βρίσκεται στη Φλωρεντία). Η διοργάνωση τέτοιων δράσεων από τα σχολεία προσφέρει ίσες ευκαιρίες απόκτησης ερεθισμάτων στους μαθητές, καθώς κάθε σχολείο έχει τεχνολογικές υποδομές, έστω και υποτυπώδεις. Παρά την καθυστέρηση, την εικόνα μέτριας ποιότητας και όσα τεχνικά προβλήματα ανέκυψαν, η βιωματική μάθηση πάντα προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών∙ ακόμη και αυτοί που βαρέθηκαν, τουλάχιστον απήλαυσαν τη θέα του Άρνου ποταμού από το παράθυρο του μουσείου, ταξιδεύοντας στον πυρήνα της πνευματικής άνθησης στην Ιταλία του 16^ου αιώνα, εισχωρώντας στη σκέψη του Γαλιλαίου και … διαπερνώντας την εξώσφαιρα προς τ’ άστρα, με ένα τηλεσκόπιο ανά χείρας.